Искусство
Языки
Языкознание
Вычислительная техника
Информатика
Финансы
Экономика
Психология
Биология
Сельское хозяйство
Ветеринария
Юриспруденция
Медицина
Право
Физика
Экология
История
Энергетика
Этика
Логика
Религия
Философия
Промышленность
Геология
Социология
Химия
Политология
2. Экологияны даму тарихы Экологияны даму тарихыны бірінші кезені
 Скачать 69 Kb.
|
|
Экология 1. Экологияның анықтамысы Экология (грекше oicos- мекен, үй және logos- ғылым)– тіршілік мекені туралы ғылым. Экология терминін енгізген Э.Геккель 1866 2.Экологияның даму тарихы 3. Экологияның даму тарихының бірінші кезені (1707–1924 жж.) экология ғылымының алғышарттары қалыптасты; 4. Экологияның даму тарихының екінші кезені (1924–1980 жж.) экология ғылымы дара ғылым деңгейіне көтеріліп, өзінің зерттеу салаларын, мақсат-міндеттерін жетілдіре түсті; 5. Экологияның даму тарихының үшінші кезені (1980–2000 жж.) экология әлеуметтік, саяси-экономикалық, нарықтық жағдайлар мен мәселелерді зерттейтін деңгейіне жетті. 6. Ноосфера терминін алғаш рет пайдаланған ғалым 1927 ж Э.Лepya мен П.Тейяр де Шарден 7. Тіршілік қабаты Биосфера 8. Биосфера шекарасы атмосферада - 20 шақырым, литосферада - 7 шақырым, гидросферада - 10-11 шақырым 9. Биосфера терминін алғаш рет пайдаланған ғалым 1875 ж Э. Зюсс 10. Биосфера-ноосфера концепциясын кім ұсынды Вернацкий 11. Биосфераның жағарғы сатысы Озон қабаты 12.Биосфераның төменгі шекарасы жер қыртысының 2-3 км-ге дейінгі, ал мұхит түбінен 1-2 км тереңдіктегі аумақты қамтиды 13.Биосферадағы геологиялық айналым Үлкен зат айналымы 14.Экология термінін кім ұсынды Геккель 1869ж 15.Экологиялық факторлар Кез келген орта жағдайына тіршілік иелерінің бейімделу қабілетімен жауап қайтара алуы. 16.Биотикалық факторлар Организмдердің тіршілік әрекетіне байланысты бір-біріне тигізетін сан алуан әсерлері. 17.Антропогендік факторлар(грек. anthropos – адам, genos – тегі, пайда болуы, лат. factor – іс-әрекет) – адамның барлық тірі организмдердің мекен ортасы ретіндегі табиғатты өзгертуіне әкеп соғатын немесе олардың тіршілігіне тікелей әсер ететін сан алуан әрекеттері. 18.Су түбіндегі организмдер нектон 19.Су бетіндегі тіршілік иелері плактон 20.Нектондар су түбіндегі организмдер 21.Биоценоз(латын тілінен биос – тіршілк, ценоз – жалпы) тіршілік жағдайлары азды-көпті біркелкі орта өңірін мекендейтін жануарлардың, өсімдіктер мен микроорганизмдердің жиынтығы. 1877 ж К.Мебиус ұсынған 22.Күн сүйгіш өсімдіктер Гелиофиттер 23.Популяция(латын тілінде populus — халық, тұрғын халық) — белгілі бір кеңістікте генетикалық жүйе түзетін, бір түрге жататын және көбею арқылы өзін-өзі жаңғыртып отыратын организмдер тобы. 23.Популяция қасиеттері туылымы, өлім-жітімі, жастық құрылымы, жыныстардың арасалмағы, гендердің жиілігі, генетикалық әр алуандығы, өсу жылдамдығы және өсу қисық сызығының пішіні және т.б. 24.Популяция түрлері 25.Сарқылмайтын ресурстар күн энергиясы 26.Сарқылатын ресурстар көмір, мұнай 27.Парниктік эффект Жанғыш қазбаларды өртеу және басқа да өнеркәсіптік процестер әсерінен бөлініп, атмосферада жинақталатын көмір қышқыл газ (С02 ), көмірсутектер, яғни, метан (СН4), этан (С2Н6) және т.б. (жоғары концентрациясы болмаса бұл заттар жекелей аса қауіпті емес) газдары парникті эффектінің пайда болуына алып келеді. Парникті эффектінің механизмі қарапайым. Бұлтсыз ауа райы ашық кезде күн сәулелері Жер бетіне оңай жетіп топырақ, өсімдіктер жамылғысымен сіңіріледі. Жер беті қызған соң жылу энергиясын ұзын толқынды сәулелену түрінде атмосфераға қайта береді. Алайда бұл жылу энергиясы атмосферада шашырамай жоғарыда айтылған газдардың молекулаларымен сіңіріліп (С02 жылу энергиясының 18%-ын сіңіреді), молекулалардың қарқынды қозғалысына және температураның көтерілуіне алып келеді. Атмосфералық газдар (азот, оттегі, су парлары) жылу сәулелерін сіңірмей, керісінше оларды шашыратады. С02-нің концентрациясы жыл сайын 0,8-1,5 мг/кг-ға көтерілуде. Зерттеулер бойынша СО2-нің мөлшері ауада екі есе көбейсе, орташа температура 3°С-5°С-қа көтеріледі. Бұл өз кезегінде климаттың ғаламдық жылуына, яғни, Антарктидадағы мұздықтардың жаппай еруіне, Әлемдік мұхиттың орташа деңгейінің көтерілуіне, көптеген жердің су астында қалуына және басқа да жағымсыз жағдайларға алып келед 28.Адам биопсихоәлеуметтік тіршілік иесі 29. Маркаколь қорығы Шығыс Қазақстан облысында, Оңтүстік Алтайдың шығысында Марқакөл қазаншұңқырында орналасқан. 1976ж 30. Аксу-Джабағлы қорығы 1926 жылы ұйымдастырылды. Бұл - Қазақстандағы ертеден келе жатқан қорық. Қорық Оңтүстік Қазақстан облысының Талас Алатауы мен Өгем жотасында 131,9 мың гектар жерді алып жатыр. 31.Биосфералық қорықтар дүние жүзіндегі кейбір ауқымды аймақтардың табиғатын қорғау және оның байлықтарын сақтап қалу мақсатында табиғат қорғау шараларын жүзеге асырудың халықаралық деңгейдегі бағдарламасы. Ақсу жабағалы, Наурызым, Үстірт, Қорғалжын 32. Қышқыл жаңбыр РН атмосфералық жауын-шашын түрлері (оған қар да жатады). Жаңбыр құрамында қышқылдың (pH<5,6) болатындығы ауа құрамында өндіріс қалдықтары (мыс., SO2, NO2, HCl, т.б.) мөлшерінің көптігіне байланысты. 33.Популяцияға тән қасиеттер жалпы есебі тығыздық өсімталдық өлім-жітім популяция өсімі өсу қарқыны жыныстық құрам жас құрамы 34.Озон қабатының орналасуы стратосфера 35. Озон қабатынфың қалындығы 2-4мм 36. Озон тесетін заттар ғарыш кемелері, 12-16км биіктікте ұшатын ұшақтар, атмосфераға фреондардың тасталуы 37.Ауа құрамы Азот 78,15, оттегі 20,78, көміртегі оксиді 0,03, инертті газдар 1- ге жуық 38.Қазақстаның қорықтары Ақсу-Жабағалы 1927, Наурызым 1934, Алматы 1961, Барсакелмес 1976, Қорғалжың 1958, Марқакөл 1976, Үстірт 1984, Батыс Алтай 1992, Алакөл 1998, Қаратау 2002 39.Балхаш көлінің экологиялық жағдайы еліміздің оңтүстік-шығысында орналасқан ең терең жері – 26м. Екігі бөлінеді: Батыс ж/е шығыс. Шығыс тұзды, батыс – тұщы 40.Антропогендік ластану адамның шаруашылық іс-әрекеті салдарынан болатын ластану 41.Ластанудың түрлері 4 түрі бар: Био-лық, Хим-лық, Физ-лық, этникалық 42.Химиялық ластану қоршаған ортаның табиғи химиялық қасиеттерінің қарастырылып отырған уақыт кезеңі үшін қайсыбір заттектердің көпжылдық орташа ауытқуларынан асып түсетіндей болып өзгеруі немесе қоршаған ортаға әдетте онда болмайтын заттектердің түсуі немесе нормадан артық шамада түсуі. (көміртегі өнімдері, күкірт, көмірсулар, пестицидтер мен гербицидтер, шайынды сулар, фторлы қосылыстар, ауыр металдар, аэрозолдар) 43.Биологиялық ластану жұқпалы және паразиттік ауруларды туғызатын қоздырғыш бактериялар, вирустар,микроорганизмдер мен құрттар, қарапайымдылар мен шектен тыс көбейіп кеткен зиян келтіретін жәндіктер. 44.Трофикалық тізбектегі энергия қуаты 45.Мезосфера (гр. mesos — ортаңғы және sphaіra — шар) — атмосфераның 50 — 80 километр биіктіктегі ортаңғы қабаты. Атмосфераның суық қабаты – 90˚ 46.Экологиялық мониторинг(экология және мониторинг) – қоршаған ортаның жағдайын бақылау және тексеру жүйелері. Ол үш сатыдан тұрады:жағдайды бақылау;бағалау;болатын өзгерістерді болжау. 47.Балхаш көлін ластайтын өнеркәсіптер СЭС 48.Табиғи ластау көздері табиғи апаттар, жер сілкіну, өрт т.б. 49.Ең төмен тіршілік шегі 50.Топырақ түзуші факторлар ауа райы; тау жынысы; жоғарғы және төменгі сатыдағы өсімдік пен жануарлар дүниесі; жер бедері;аймақтық геологиялық жасы; қоғамының өндіргіш күші. 51.Аксу –Жабаглы корығы 1926ж 52.Биогеоценоз(био..., гео... және гр. koіnos — жалпы) — тіршілік ету жағдайлары ұқсас, белгілі аумақта өсетін өзара байланысты түрлердің (популяциялардың) тыныс-тіршілік ортасы. 1940 ж. В.Н. Сукачев ұсынған 53. Қалпына келетін байлықтар 54.Тропосфера (грек. τροπόσ – бұрылыс, өзгеріс және σφαιρα – шар) – атмосфераның жер бетімен тығыз әрекетте болатын ең төменгі қабаты. 55.Мониторинг деңгейлері жүйесі үш деңгейге бөлінеді. Олар: санитарлық-улылық, экологиялық және биосфералық мониторинг. 56.Озон қалындығы 2-4мм 57.Биосфера ілімінің авторы вернадский 58.Қоршаған ортадағы объектілерінің деңгейі 59.Семей ядролық полигон КСРО заманында Қазақстан аумағында атом бомбалары сынақтан өтті. Ол үшін арнайы 18 млн га жер бөлініп, Семей ядролық полигоны ашылды. Бастапқысынды адамдарға, жануарлар мен табиғатқа тікелей зардабын тигізген ашық сынақтар жасалды. Сосын оларды жер астына жасай бастады. Атом бомбаларының жарылыстары сұмдық ауыр болды. Семей маңындағы радиациялық әсер аймағында тұратын 500 мыңдай адам осы сынақтан азап шекті. 60.Ауа құрамы смотри на 37 61.Тұрақты даму қоғамның үздіксіз ұзақ бір қалыпты дамуы 62.Либихтың минмум заңы 63.Қышқыл жаңбыр сморти на 32 64.Қышқыл жаңбырға себеп болатын газдар көмір мазут 65. Каспий экологиялық зонасы экологиялық апатты аймаққа жататындықтан, негізгі әрекет етуші Капустин Яр, Азғыр полигонының ұзақ уақыт бойы жұмыс істеуіне байланысты тұрғын халықтардың денсаулығының құрт нашарлауы;мұнай мен газдың өндірілуіне байланысты тіршілік дүниесінің өзгеруі, балықтардың (бекіре) қырылуы, уылдырық шашатын көксерке балықтарының кеміп кетуі;осы теңізге ғана тән (эндемикалық) итбалықтың мезгіл-мезгіл қырылуы;аңызақ жерлердің шаруашылыққа тигізетін кері әсері (жел эрозиясы). 66.Редуценттер (лат. reducentіs — қалпына келтіруші), ыдыратушылар — өлі органикалық заттарды 67.Продуценттер өз ағзаларын өздері қалыптастыратын организмдер 68. Консументтер (лат. consumo – тұтынамын), тұтынушылар – қоректік тізбекте фотосинтез немесе хемосинтез жүргізетін өндіргіштер (продуценттер) түзетін дайын органикалық заттарды пайдаланатын организмдер. 69.Гетеротрофтар (грек, heteros — басқа, trophe — қорек, қоректену, тамақтану) — қоректенуге дайын органикалық заттарды (протеиндерді, майларды, көмірсуларды) пайдаланатын организмдер (гетеротрофты организмдер). 70.Автотрофтар (гр. autos — өзім, өздігінен; trophe — қорек, қоректену, тамақтану) — бейорганикалық заттардан (көмірқышқыл газынан, судан, азоттың бейорганикалық қосылыстарынан) фотосинтез немесе хемосинтез арқылы органикалық дүниенің тіршілігі үшін тым қажет күрделі органикалық заттарды (акуыздарды, майларды, көмірсуларды) түзетін организмдер. 71.Тірі зат бүкіл тірі ағзалар жиынтығы 72.Косный зат өлі зат мысалы: тас құм 73.Биогендік зат тіршіліктің әрекетінен жасалынған зат 74.Биокосный зат өлі зат пен тірі зат-н п.б. м/ топырақ 75.Жарық сүйгіш өсімдіктер гелиофиттер 76.Сциофиттер көлеңке сүйгіш 77.Мезофиттер ылғалдылығы орташа, жеткілікті аймақтарда өседі. Жапырақтары ашық әрі ірі болып келеді. Мысалы: қайың, алмұрт, шалғындардағы өсімдіктер. 78.Суккулентер ксерофиттерден де ылғалы тапшы аймақтың өсімдіктері. Олардың жапырақтары немесе сабақтары ішінде су жинап, етжеңді болып келеді. Мысалы: кактус, алоэ т.б. 79.Жаңғыратын ресурстар......тупой вопрос 80.Сарқылатын ресурстар было см на 26 81.1992 ж. Конференция Рио – до Жанейро БҰҰ қоршаған ортаны қорғау Тұрақты даму концепциясы 82.1972 ж конференция 83. 2002 ж конференция 84.Арал проблемасы 85. Лаңкестік 86. Экологиялық популяция 87.Элементарлы популяция 88.Географиялық популяция 89.Парниктік эффект туғызытын заттар Жанғыш қазбаларды өртеу және басқа да өнеркәсіптік процестер әсерінен бөлініп, атмосферада жинақталатын көмір қышқыл газ (С02 ), көмірсутектер, яғни, метан (СН4), этан (С2Н6) және т.б. (жоғары концентрациясы болмаса бұл заттар жекелей аса қауіпті емес) газдары парникті эффектінің пайда болуына алып келеді. 90.Биогендік элементтер – тірі организмдердің клеткалары мен ұлпаларында (тіндерінде) тұрақты түрде кездесетін және белгілі бір қызмет атқаратын химиялық элементтер. 91. Планктон Су бетіндегі тіршілік иелері 92. Озон тесетін заттар ғарыш кемелері, 12-16км биіктікте ұшатын ұшақтар, атмосфераға фреондардың тасталуы 93. Парниктік эффект см 27 94. Жылуқандылар 95. Суыққандылар 96. Озон қабаты қайда орналасқан Тропосферада 97. Озон қалындығы 2-4мм 98. ?????? 99. Топырақ түзуші факторлар было см на 50 100. Биотикалық факторлар было см на 16 101. Абиотикалық факторлар (гр. 'a' — теріс және bіotіkos — тірішілік, өмір) — бейорганикалық ортаның тірі организмдерге жасайтын тікелей немесе жанама әсерлерінің жиынтығы; сыртқы ортаның бейорганикалық, физикалық және химиялық жағдайлары. 102. Антропогендік факторлар бұл адамның іс-әрекеті және тіршілік әрекеті нәтижесінде пайда болып, коршаған ортаға және осы ортадағы ағзаларға әсер ететін факторлар 103. Автотрофты ағзалар (гр. autos — өзі және trophй — қорек) аутотрофты организмдер — қоршалған ортадағы бейорганикалық заттардан фотосинтез немесе хемосинтез процесі нәтижесінде тіршілігіне қажетті органикалық зат түзетін организмдер. 104. Гетеротрофты ағзалар (грек. heteros – басқа, жат, trophe – қорек) – негізінен дайын органик. заттармен қоректенетін организмдер. 105. Адаптация (лат. adaptatio — бейімделу) — жануарлар организмдерінің, олардың мүшелер жүйелерінің құрылысы мен қызметі жағынан белгілі бір тіршілік ортасына бейімделу процесі; 106. Локалды мониторинг 107. Глобалды мониторинг 108. Регионалды мониторинг 109. Каспий теңізінің экологиялық проблемасы 110. Қазақстандағы тұщы су проблемасы 111. Топырақ эрозиясы (латынша erosіo – желіну) – топырақтың беткі ұнтақталған құнарлы қабатының жел күшімен немесе су ағынының шаюы нәтижесінде құнарының азаюы. 112. Жел эрозиясы ең алдымен, жер бедерінің құрылысымен айқындалатын, одан кейін жел әрекетінің белгілі бір бағыттағы арнасын бойлай қопсыма материалдардың (құмның, көлдік сазбалшықтың) үрленуі 113. Су эрозиясы 114. Арал проблемасы 115. Аққұм шөлі Қостанай облысының Жангелді ауданындағы Ұлы Жыланшық өзен солтүстік-шығысқа қарай бойлай созылып жатқан құмды алқап 116. Балхаш көлін ластайтын өнеркәсіптер СЭС 117. Қазақстанның басты су артериясы Жайық өзені 118. Рекультивация (лат. re — қайта не кері әсерді білдіретін қосымша және cultіvo — өңдеу) — бүлінген жерлердің құнарлылығын қайта қалпына келтіріп, оны халық шаруашылығына пайдалануға беру және қоршаған ортаны жақсарту үшін жүргізілетін кешенді жұмыс 119. Табиғи ресурстар 120. Сарқылатын ресурстар было см на 26 121. Сарқылмайтын ресурстар тож было см на 25 122. Қалпына келетін ресурстар таза ауа, түщы су, күнарлы топырақ, өсімдік, жануарлар әлемі 123. Қалпына келмейтін ресурстар қазып алынатын отын, металдық минерал шикізаттар, темір, мыс, т.б. 124. Продуценттер см 67 125. Консументтер см 68 126. Редуценттер см 66 127. Экожүйе тірі ағзалар жиынтығының қоректену, өсу және ұрпақ беру мақсатында белгілі бір тіршілік ету кеңістігін бірлесе пайдалануының тарихи қалыптасқан жүйесі. 1935ж Тенсли 128. Қорек тізбегі 129. Фитоценоз фито… және ценоз), өсімдіктер қауымдастығы — құрлықтың біртекті телімдерінде орналасқан, өзара және сыртқы ортамен тығыз әрекетте болатын өсімдіктер жиынтығы. 130. Зооценоз (грек, zoon — жануар, тірі организм, koinoz — жалпы) — нақты құрамымен, өзара және өздерін қоршаған ортамен қалыптасқан қарым-қатынастарымен сипатталатын жануарлар жиынтығы, биоценоздың бөлігі. 131. Микоценоз........?????? 132. Микробоценоз.........???????? 133. Арал апаты қай жылдан басталды 1960 134. Трофикалық тізбектегі энергия қуаты 135. Қорықтар Ақсу-Жабағалы 1927, Наурызым 1934, Алматы 1961, Барсакелмес 1976, Қорғалжың 1958, Марқакөл 1976, Үстірт 1984, Батыс Алтай 1992, Алакөл 1998, Қаратау 2002 136. Ақсу-Жабағалы 1927 137. Барсакелмес 1976 138. Қорғалжың 1958 139. Марқакөл 1976 140. Үстірт 1984 141. Киото протоколы жаһандық экологиялық проблемаларды шешуге арналған, 1997 жылы Жапонияның Киото қаласында қабылданған халықаралық құжат. 142. Монреаль хаттамасы 143. Қоршаған орта объектілері 144. Химиялық ластану см 42 145. Физикалық ластану қоршаған ортаның температуралық-энергетикалық, толқындық, радиациялық және басқа да физикалық қасиеттерінің нормадан ауытқуларынан болатын ластану 146. Биологиялық ластану см 43 147. Радиоактивті ластану 148. Семей полигоны см 59 149. Ең ластанған мұхит 150. Тіршілік ортасы қазіргі тіршілік етіп жатқан организмдердің арқасында пайда болған табиғи күштер мен құбылыстар. 151. Су ортасы Су көптеген организмдер үшін ең қолайлы орта болып саналады. Сулы ортаның өзіне тән физикалық және химиялық қасиеттері бар. Организмдер үшін судың химиялық құрамы, тұнықтылығы, тығыздылығы, тұтқырлығы, оттек пен жарықтың болуы және т.б. негізгі рөл атқарады. Судың құрамында көптеген минералдық заттар мен химиялық косылыстар кездеседі. 152. Әуе – құрлық ортасы Бұл табиғи тіршілік ортасы атмосфералық ауаның көп болуымен ерекшеленеді. Сондықтан да бұл ортада тіршілік ететін организмдер — аэробионттар (грекше "Air" — ауа) деп аталады. Бұл ортаның тығыздығы мен қысымы төмен. Ал оттек пен жарық мол. 153. Организм ортасы Жер бетінде тіршілік алғаш рет пайда болған кездің өзінде-ақ кейбір жеке организм тіршілік ортасына айналган. Бір организмді екінші бір организм тіршілік ортасы ретінде пайдалану табиғатта кеңінен таралған. Табиғатта кездесетін әрбір түрдің өзіне тән паразиті болады. 154. Топырақ ортасы. Топырақ құрлықтың беткі қабаты. Ол үнемі литосферамен және атмосферамен жанасып жатады. Топырақ ұзақ уақыттар ішінде үгітілген тау жыныстары мен тірі организмдердің шіріген қалдықтарының қосылуынан пайда болған әрі тарихи, әрі табиғи дене. Сондықтан да топырақ құрамында минералдық және органикалық заттардың қосылыстары болады. Топырақ қабатын педосфера (грекше "podos"—аяк) қабығы деп атайды. Топырақтың беткі кабатында органикалық заттарды ыдыратушы ұсақ организмдер (бактериялар, саңырауқұлақтар, құрттар және т.б.) тіршілік етеді. 155. Топырақ түзуші факторлар СМОТРИ 50,99 156. Адам ағзасындағы су мөлшері 157. Адам бір тәулікте суды тұтыну мөлшері 158. Озон неден қоғайды Жер бетіндегі барлық организмдердің тіршілігіне қауіпті Күннің өте қысқа ультракүлгін сәулелерін сіңіріп отыруына (6500 есе) байланысты озон қабатын «қорғаныш қабаты» деп те атайды 159. Озон қалындығы 2-4мм 160. Топырақтың құнарлы қабаты Топырақтың үстіңгі қабаттарында әр түрлі ағзалар — өлген ағзалар қалдығын білдірушілер - саңырауқұлақ, бактерия, кұрттар және басқалар өмір сүреді. Осы ағзалардың белсенді әрекетінен көптеген тіршілік иелерінің өмір сүруіне жарамды топырақтың құнарлы қабатын түзу қамтамасыз етіледі. |